Tả Quân Lê Văn Duyệt (1764-1832) - Danh tướng và tổng trấn thành Gia Định.
YEUSUVIET - Tả quân Lê Văn Duyệt xuất hiện trên vũ đài lịch sử vào một trong những giai đoạn biến động nhất của lịch sử Việt Nam, cuối thế kỷ 18 và đầu thế kỷ 19. Đây là thời kỳ chứng kiến sự nổi dậy mạnh mẽ của phong trào Tây Sơn, khiến triều đình phong kiến Đàng Trong và Đàng Ngoài suy yếu, dẫn đến cuộc đấu tranh phục hưng kéo dài và gian khổ của Nguyễn Ánh (sau này là Vua Gia Long). Sự nghiệp của Lê Văn Duyệt gắn liền mật thiết với quá trình vị Chúa Nguyễn cuối cùng - Nguyễn Ánh khôi phục quyền lực và sau đó là thiết lập triều Nguyễn.
Bài liên quan
Nguồn gốc, xuất thân và vai trò tiên phong của Tả quân Lê Văn Duyệt
Xuất thân của Tả quân Lê Văn Duyệt mang tính độc đáo trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Ông là một thái giám, nhưng lại đạt đến đỉnh cao quyền lực quân sự và chính trị, giữ chức vụ Tả quân và sau này là Tổng trấn Gia Định Thành. Việc một người có xuất thân đặc biệt như vậy được trao quyền kiểm soát cả một vùng đất rộng lớn, nắm giữ quyền quân sự và dân sự tối cao, chứng tỏ Ông sở hữu năng lực quản lý và quân sự vượt trội. Sự thăng tiến này đồng thời phản ánh mức độ tin tưởng tuyệt đối mà Chúa Nguyễn Ánh dành cho ông, một sự tin tưởng vượt qua cấu trúc quyền lực truyền thống của triều đình. Vai trò ban đầu của ông được định vị là "trợ thủ đắc lực" của Gia Long trong việc đàn áp các cuộc nổi dậy và củng cố quyền lực của họ Nguyễn.
Từ thời gian thất bại đến chiến thắng quyết định tại đầm Thị Nại, Tả quân Lê Văn Duyệt đã đồng hành cùng Nguyễn Ánh qua những giai đoạn khó khăn nhất, kể cả khi Nguyễn Ánh phải lưu vong và tìm kiếm sự hỗ trợ bên ngoài. Lòng trung thành không lay chuyển của ông là một yếu tố then chốt giúp Nguyễn Ánh duy trì lực lượng và ý chí phục quốc. Ông tham gia vào nhiều chiến dịch quân sự quan trọng, đặc biệt là trong việc tái chiếm Gia Định, Quy Nhơn và cuối cùng là Phú Xuân, đánh dấu sự kết thúc của triều Tây Sơn.
Tả quân Lê Văn Duyệt được ghi nhận là một chỉ huy quân sự hàng đầu, người trực tiếp góp phần chấm dứt triều Tây Sơn, giúp Nguyễn Ánh lên ngôi và thiết lập Triều Nguyễn. Tuy nhiên, vai trò của ông không chỉ dừng lại ở việc chiến đấu. Chiến công của ông còn bao gồm việc thiết lập trật tự sau chiến tranh và xây dựng nền tảng quân đội vững chắc cho triều Nguyễn mới. Việc ông giúp Nguyễn Ánh "thống nhất đất nước" thông qua con đường vũ lực là một thành tựu không thể phủ nhận đối với triều đình. Mặc dù có công lớn trong việc khai quốc, vai trò của Lê Văn Duyệt trong lịch sử hiện đại lại là một chủ đề gây chia rẽ sâu sắc.
Tổng trấn Gia Định Thành (1802-1832)
Sau khi triều Nguyễn được thành lập, Tả quân Lê Văn Duyệt được giao trọng trách Tổng trấn Gia Định Thành, chức vụ quản lý toàn bộ 6 tỉnh Nam Kỳ (Nam Kỳ Lục Tỉnh), một vùng đất mới khai phá và có khuynh hướng ly tâm. Ông giữ chức vụ này trong hai giai đoạn quan trọng (1812–1815 và 1820–1832). Sự bổ nhiệm kéo dài này cho thấy sự tin tưởng tuyệt đối của Vua Gia Long và sự cần thiết phải có một nhân vật đủ mạnh để kiểm soát và củng cố hệ thống hành chính tại đây. Giai đoạn Tổng trấn của ông kéo dài gần 15 năm (tổng cộng), cho phép Gia Định Thành hoạt động gần như là một tiểu vương quốc với quyền tự chủ cao, đặc biệt trong việc tài chính và quân sự. Điều này tạo ra một "Gia Định phe phái" hùng mạnh, giàu có, có vị thế độc lập, một yếu tố dẫn đến xung đột với triều đình trung ương Huế, đặc biệt sau khi Hoàng đế Minh Mạng lên ngôi và thực hiện chính sách tập quyền.
Tả quân Lê Văn Duyệt đã để lại nhiều dấu ấn sâu sắc trong việc phát triển kinh tế và xây dựng hạ tầng thủy lợi. Ông triển khai các chính sách khẩn hoang, miễn giảm thuế và khuyến khích thương mại, biến Gia Định thành vựa lúa lớn và trung tâm kinh tế sầm uất. Mặc dù các tư liệu trực tiếp không đề cập chi tiết tên kênh rạch, thời kỳ này nổi bật với các dự án đào kênh lớn (như Kênh Vĩnh Tế), vốn là thành quả điển hình của chính sách thủy lợi dưới quyền quản lý của ông tại Gia Định Thành. Thành công về kinh tế này giải thích tại sao ký ức cộng đồng địa phương lại tôn vinh và "tẩy rửa" oan khuất cho ông. Đối với người dân Nam Kỳ, công lao hành chính và kinh tế của ông đã mang lại lợi ích vật chất trực tiếp, vượt qua các tranh cãi chính trị và quân sự tại triều đình Huế.
Song song với việc phát triển kinh tế, Tả quân Lê Văn Duyệt còn tổ chức lực lượng phòng thủ biên giới Tây Nam vững chắc. Ông đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ lãnh thổ và kiểm soát ảnh hưởng tại khu vực Campuchia (Cao Miên), đối phó với sự can thiệp từ Xiêm La (Thái Lan). Sự ổn định biên giới dưới thời ông là điều kiện tiên quyết cho sự phát triển kinh tế mạnh mẽ và các hoạt động khẩn hoang ở Gia Định.
Quan hệ với triều đình Huế: Gia Long và Minh Mạng
Sự nghiệp của Lê Văn Duyệt được chia thành hai giai đoạn đối lập. Dưới thời Gia Long, ông nhận được sự ủy quyền cao độ. Tuy nhiên, khi Minh Mạng lên ngôi, mâu thuẫn bắt đầu nảy sinh do chính sách tập quyền cao độ của vị vua mới. Sự tập trung quyền lực và sự giàu có, tự chủ của Gia Định dưới thời Lê Văn Duyệt được triều đình Huế xem là mối đe dọa trực tiếp đối với chính sách trung ương hóa của Minh Mạng. Tả quân Lê Văn Duyệt áp dụng chính sách khoan dung và khuyến khích đối với các cộng đồng thiểu số, đặc biệt là người Hoa, những người tham gia tích cực vào thương mại và khẩn hoang. Chính sách này tạo điều kiện cho sự phát triển vượt bậc của Gia Định, nhưng lại khác biệt với xu hướng hạn chế của triều đình trung ương sau này, làm sâu sắc thêm sự khác biệt về chính sách giữa Nam Kỳ và Huế.
Bi kịch cá nhân của Tả quân Lê Văn Duyệt đạt đỉnh điểm với vụ án Lê Văn Khôi, con nuôi của ông. Dù Ông qua đời năm 1832, cuộc nổi dậy của Lê Văn Khôi năm 1833 được coi là đỉnh điểm của mâu thuẫn giữa Tả quân Lê Văn Duyệt và Vua Minh Mạng (ủng hộ tập quyền). Minh Mạng đã tiến hành một cuộc trả thù thảm khốc đối với di sản của Ông, bao gồm việc san bằng mộ và xử tội ông sau khi ông đã mất. Tuy nhiên, sự trừng phạt quá mức và hà khắc của Minh Mạng không làm suy giảm uy tín của Lê Văn Duyệt trong lòng dân. Ngược lại, nó vô tình biến ông thành biểu tượng của sự đối kháng, người bảo vệ quyền lợi địa phương chống lại sự can thiệp quá mức của Huế.
Chính vì lẽ đó, ký ức cộng đồng đã chủ động minh định oan khuất đó, ghi nhớ ông như một vị quan “tận trung, thương dân”. Sự tôn vinh này là cách cộng đồng Nam Kỳ ngầm phản đối chính sách tập quyền của Minh Mạng, củng cố bản sắc độc lập khu vực. Tuy nhiên, trong khía cạnh củng cố tập quyền, Vua Minh Mạng có lý do riêng để cần tập trung quyền lực vào Triều đình Huế, để thống nhất một chính sách chung cho cả nước, nhằm phát huy tối đa tiềm lực quốc gia.
Lăng Ông Bà Chiểu
Lăng Ông Bà Chiểu không chỉ là một địa điểm du lịch tâm linh nổi tiếng mà còn là công trình cổ nhất Sài Gòn với lịch sử lâu đời và kiến trúc ấn tượng. Kiến trúc của Lăng mang đậm phong cách miếu thờ nhà Nguyễn, sử dụng kỹ thuật chạm khắc gỗ, đá tinh xảo, trang trí khảm sành sứ, và kiểu mái "trùng thiềm điệp ốc". Màu sắc chủ đạo là đỏ và vàng, mang phong cách cung đình Huế. Khu vực trung tâm là hai ngôi mộ song táng của Tả quân Lê Văn Duyệt và phu nhân Đỗ Thị Phẫn. Mộ được gọi là "mộ quy" (hình dạng giống con rùa nằm), được xây dựng bằng vữa hợp chất và lát đá cẩm thạch, thể hiện sự bền vững và hài hòa theo phong thủy.
Khu vực Nhà bia là nơi đặt tấm bia đá khắc chữ Hán "Lê công miếu bia". Bia này do Kinh lược sứ Hoàng Cao Khải soạn vào năm 1894, ca ngợi công lao to lớn của Tả quân Lê Văn Duyệt. Tấm bia được đặt trong gian nhà mái ngói cong, trang trí hoa văn rồng và hoa sen, thể hiện sự uy nghi. Việc một quan chức cấp cao của triều Nguyễn (dưới thời Pháp thuộc) soạn bia vào năm 1894 chứng tỏ Lê Văn Duyệt đã được phục hồi danh dự chính thức và được sử dụng như một biểu tượng chính trị để củng cố quyền lực của triều đình tại miền Nam.
Sau khi qua đời, dân gian đã xem Lê Văn Duyệt như một vị thần. Vì vậy, việc thờ cúng và tế lễ ông được cử hành theo nghi thức thờ thần, tế thần, đồng thời vẫn giữ nghi thức cấp tiểu cung đình triều Nguyễn. Quá trình này thể hiện sự "dân gian hóa" một nhân vật chính trị cấp cao, đảm bảo di sản của ông tồn tại bền vững trong đời sống tâm linh cộng đồng. Lăng Ông Bà Chiểu là nơi tổ chức các lễ hội độc đáo. Lễ Giỗ Lê Văn Duyệt được tổ chức long trọng vào ngày mùng 2 và mùng 3 tháng 8 Âm lịch. Ngoài ra, Lễ hội Khai hạ – Cầu an, được tổ chức vào tháng Giêng hàng năm, đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chính thức công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào tháng 4 năm 2022.
Sự công nhận này khẳng định vị trí trung tâm của Lăng trong đời sống văn hóa, tâm linh của người dân Thành phố Hồ Chí Minh và khu vực Nam Bộ, thu hút rất nhiều người dân và du khách tham dự.
Quan điểm truyền thống và triều đình Nguyễn (sau thời Minh Mạng) thường ca ngợi Lê Văn Duyệt như một vị tướng tận trung, có công lao khai quốc và kiến tạo, phát triển Gia Định Thành. Sự phục hồi danh dự chính thức này, được thể hiện qua tấm bia 1894, cho thấy triều Nguyễn đã nhận ra giá trị biểu tượng của ông đối với miền Nam. Ký ức cộng đồng cũng giữ vững quan điểm tôn vinh ông như một người "tận trung, thương dân," thậm chí vượt qua cả sự trừng phạt khắc nghiệt của Minh Mạng.
Tổng kết về cuộc đời Tả quân
Tả quân Lê Văn Duyệt là nhân vật có ảnh hưởng sâu sắc nhất đến Nam Kỳ trong nửa đầu thế kỷ XIX. Về mặt quân sự, ông là tướng lĩnh then chốt giúp Nguyễn Ánh khai quốc. Về mặt hành chính, ông là người định hình hệ thống quản lý, kinh tế và bản sắc văn hóa địa phương tại Gia Định Thành. Di sản văn hóa của ông được lưu giữ thông qua Lăng Ông Bà Chiểu – một công trình kiến trúc cổ kính và là nơi diễn ra các lễ hội được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Chính sách tự chủ cao độ và khuyến khích kinh tế dưới thời Lê Văn Duyệt đã tạo ra một nền móng kinh tế vững chắc, khiến Nam Kỳ phát triển với tốc độ và bản sắc khác biệt so với Trung Kỳ và Bắc Kỳ. Bi kịch cá nhân của ông, cùng với vụ án Lê Văn Khôi, đã khắc sâu thêm bản sắc riêng của Nam Kỳ, tạo ra một huyền thoại địa phương về người bảo hộ chống lại quyền lực tập trung của triều đình Huế.
Dù các tranh cãi sử học về công và tội của ông vẫn tiếp diễn, không thể phủ nhận Lê Văn Duyệt là một trong những nhà quản lý và tướng lĩnh quan trọng bậc nhất lịch sử Việt Nam thế kỷ XIX. Di sản của ông được lưu giữ vững chắc qua Lăng Ông Bà Chiểu, nơi cộng đồng vẫn duy trì việc thờ cúng theo nghi thức tôn thần, chứng minh sự kính trọng sâu sắc của người dân địa phương đối với vị "thần" của họ, một vị thế vượt lên trên mọi biến cố chính trị và tranh cãi triều đình.
YÊU SỬ VIỆT
![Lịch sử vương quốc Đàng Ngoài [PDF] - Alexandre de Rhodes](https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgiNPhRuLUMRE3iZ5MK65PEwFCoaDvou6y8eb2sa2X2mHHMZ93EUioLhAwdE6A_NkX2d9Nt8imyXWBgzZnhKnZj8V9vWFV13s8pwZHzSJ10Wl7Qsl-kmen_KIRzU6oAoj5wIB_EU8zudrfk/s72-c/lich-su-viet-nam-yeu-su-viet-lich-su-vuong-quoc-dang-ngoai-Alexandre-de-Rhodes.jpg)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét