Đô thống Thượng tướng quân Lê Phụng Hiểu: Công thần kiến tạo và Củng cố ổn định triều đại Nhà Lý.
YEUSUVIET - Danh tướng Lê Phụng Hiểu là một võ tướng nổi tiếng dưới thời nhà Lý trong lịch sử Việt Nam. Ông là một công thần lớn, phục vụ qua ba đời vua nhà Lý: Lý Thái Tổ, Lý Thái Tông (Lý Phật Mã), Lý Thánh Tông. Lê Phụng Hiểu nổi tiếng là người có sức khỏe phi thường, võ nghệ siêu quần từ thuở hàn vi. Ông quê ở hương Băng Sơn (nay thuộc xã Hoằng Sơn, Hoằng Hóa, Thanh Hóa). Thuở nhỏ, ông đã nổi tiếng với nghệ danh Đô Bưng (hay Đô Vật) vì tài đấu vật không ai địch nổi. Có truyền thuyết kể về việc ông đã dùng sức mạnh bẻ gãy cành đa, nhổ cây bên đường để đánh bại dân làng Đàm Xá, buộc họ trả lại ruộng cho làng Cổ Bi.
Bài liên quan
Triều đại Lý (1009–1225) được thành lập bởi Lý Công Uẩn (Lý Thái Tổ) đã đưa Đại Việt bước vào một kỷ nguyên thịnh vượng và củng cố độc lập dân tộc. Tuy nhiên, bất kỳ triều đại mới nào cũng phải đối mặt với thử thách sinh tử trong giai đoạn chuyển giao quyền lực. Đối với nhà Lý, sự nghiệp củng cố chính quyền trung ương, sau khi dời đô về Thăng Long, đòi hỏi sự trung thành tuyệt đối và năng lực quân sự xuất sắc từ hàng ngũ quan lại, đặc biệt là các võ tướng cận vệ. Đô thống Thượng tướng quân Lê Phụng Hiểu nổi lên trong bối cảnh lịch sử đầy biến động đó, không chỉ là một võ tướng xuất chúng mà còn là một nhân vật lịch sử quan trọng, gắn liền với những đóng góp lớn lao trong việc ổn định đất nước Đại Việt.
Công thần kiến tạo và Củng cố ổn định triều đại Nhà Lý
Tầm quan trọng của ông được thể hiện rõ qua sự nghiệp phụng sự kéo dài qua ba đời vua nhà Lý: Lý Thái Tổ (1009–1028), Lý Thái Tông (1028–1054), và Lý Thánh Tông (1054–1072).2 Việc một võ tướng giữ được vị thế và uy tín qua nhiều thập kỷ, trải dài suốt giai đoạn xây dựng và củng cố quyền lực của Đại Việt, minh chứng cho vai trò trụ cột của ông trong việc đảm bảo tính liên tục chính trị của triều đại. Sự phục vụ liên tục này cho thấy ông là một nhân chứng và là nhân tố không thể thiếu trong giai đoạn chuyển đổi và ổn định triều Lý.
Lê Phụng Hiểu được biết đến là một võ tướng có sức mạnh và võ nghệ siêu quần. Sự nghiệp của ông đạt đỉnh điểm khi ông đóng vai trò quyết định trong việc bảo vệ Thái tử Lý Phật Mã lên ngôi an toàn trước âm mưu phản loạn định cướp ngôi của các hoàng thân. Chính công lao này đã đưa ông lên vị trí công thần hàng đầu, được coi là công thần số một của Lý Thái Tông. Các ghi chép sử học, dù không phong phú về chi tiết cá nhân, lại tập trung làm nổi bật ba chiến công quan trọng nhất của ông: việc giải quyết tranh chấp địa giới bằng sức mạnh phi thường, việc dẹp loạn Tam Vương để bảo vệ ngai vàng, và sự kiện Thác Đao Điền (ruộng ném dao) biểu trưng cho lòng trung nghĩa và sự thanh liêm. Những sự kiện này đã biến Lê Phụng Hiểu không chỉ là một nhân vật lịch sử mà còn là một biểu tượng văn hóa được người dân tôn kính.
Theo các nguồn sử liệu và nghiên cứu địa phương, Lê Phụng Hiểu quê ở hương Băng Sơn, tổng Dương Sơn, huyện Cổ Đằng, lộ Thanh Hóa, nay thuộc xã Hoằng Sơn, huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa. Vùng đất này còn được biết đến với tên gọi dân gian là Kẻ Bưng. Việc ông sinh ra tại Châu Ái (Thanh Hóa), một vùng đất trọng yếu có truyền thống quân sự, đã định hình phần nào sự nghiệp võ nghiệp của ông. Về niên đại, mặc dù không rõ năm sinh năm mất chính xác, nhưng sử liệu ước tính ông sinh vào khoảng năm 982 và thọ 77 tuổi. Điều này có nghĩa là ông đã sống qua thời kỳ Tiền Lê và bắt đầu sự nghiệp của mình dưới triều Lý Thái Tổ. Việc ông thuộc thế hệ đầu tiên của triều Lý, những người trực tiếp chứng kiến và tham gia vào công cuộc xây dựng quốc gia độc lập sau thời kỳ loạn lạc, càng nhấn mạnh tầm vóc lịch sử của ông.
Lê Phụng Hiểu nổi tiếng với thể chất phi thường. Ông có sức khỏe vô địch, tài năng về đấu vật, cung kiếm và võ nghệ hơn người. Sức mạnh cá nhân của ông không chỉ dừng lại ở truyền tụng dân gian mà còn được ghi nhận trong chính sử, gắn liền với chiến công đầu tiên giúp ông được cất nhắc vào hàng ngũ võ tướng triều đình. Sách Đại Việt Sử ký Toàn thư có ghi lại sự kiện khi hai thôn Cổ Bi và Đàm Xá tranh giành địa giới, dẫn đến việc dùng khí giới đánh nhau.
Lúc bấy giờ, Lê Phụng Hiểu, dù còn trẻ, đã nói với người làng Cổ Bi rằng:
Một mình tôi có thể đánh được bọn họ.
Sau đó, ông đã nhún mình nhổ một cây lên để đánh bừa, làm bị thương nhiều người. Thôn Đàm Xá vì kinh sợ trước sức mạnh ấy mà phải trả lại ruộng đất cho thôn Cổ Bi. Câu chuyện về việc nhổ cây dẹp loạn, tuy mang tính truyền kỳ nhằm tôn vinh sức mạnh cá nhân, lại có ý nghĩa lịch sử quan trọng. Nó minh họa cho nguyên tắc trọng dụng người tài dựa trên năng lực cá nhân nổi bật (meritocracy) của triều Lý sơ kỳ, thay vì hoàn toàn phụ thuộc vào xuất thân quý tộc. Sự kiện này cho thấy danh tiếng về sức mạnh và khả năng quân sự của Lê Phụng Hiểu đã vượt ra khỏi phạm vi làng xã Băng Sơn, đến tai Lý Thái Tổ, người đang cần xây dựng một lực lượng túc vệ trung thành và dũng mãnh cho kinh thành Thăng Long mới.
Chính nhờ công trạng này, ông đã được Lý Thái Tổ tin dùng, cất nhắc làm võ tướng, và thăng tới chức Vũ vệ Tướng quân. Chức vụ Vũ vệ Tướng quân mà Lê Phụng Hiểu nắm giữ dưới thời Lý Thái Tổ là một chức vụ then chốt. Vũ vệ Tướng quân là người trực tiếp chịu trách nhiệm bảo vệ nhà vua và cấm thành. Vị trí này không chỉ đòi hỏi sức mạnh quân sự mà còn yêu cầu lòng trung thành tuyệt đối và sự hiểu biết sâu sắc về cấu trúc an ninh nội cung. Việc ông được giao giữ chức vụ này đã đặt ông vào vị trí chiến lược, sẵn sàng hành động khi xảy ra biến cố chính trị lớn nhất của triều đại Lý sơ kỳ vào năm Mậu Thìn 1028.
 |
| Nguồn: Đại Việt Kỳ Nhân |
Biến cố Mậu Thìn 1028 - Nguy cơ phân liệt triều đình và âm mưu của Tam Vương
Năm Mậu Thìn (1028), sau khi vua Lý Thái Tổ băng hà, đất nước đứng trước nguy cơ nội chiến và phân liệt. Theo lệ thường, Thái tử Lý Phật Mã sẽ lên ngôi. Tuy nhiên, ba người anh em của Thái tử là Đông Chinh vương, Dực Thánh vương và Vũ Đức vương đã không chấp nhận việc này - sử gọi là "Loạn Tam Vương". Họ quên đi di mệnh của tiên đế và mưu chiếm ngôi báu. Âm mưu này được tổ chức chặt chẽ: khi Thái tử Lý Phật Mã đến Điện Càn Nguyên để chuẩn bị nghi lễ đăng quang, ba vương đã phục sẵn quân lính và gươm giáo trong cấm thành. Đông Chinh vương phục sẵn trong Long Thành, trong khi Dực Thánh và Vũ Đức vương phục ngoài cửa Quảng Phúc.
Đây là một cuộc binh biến tiềm tàng, là phép thử đầu tiên về tính bền vững của vương triều Lý, khi những người thân thích của vua sáng lập lại là mối đe dọa lớn nhất đối với sự ổn định. Đối diện với tình thế nguy kịch, Thái tử Lý Phật Mã đã đóng cửa cung, hỏi ý kiến cận thần. Mặc dù các ghi chép sử học tập trung vào lời khuyên chiến lược của nội thần Lý Nhân Nghĩa về việc xông ra quyết một trận hơn thua, người thực hiện hành động quân sự quyết định chính là các võ tướng trung thành, trong đó Lê Phụng Hiểu đóng vai trò then chốt.
 |
| Lý Nhân Nghĩa đã có vai trò như thế nào? Nguồn: LinhS |
Là Vũ vệ Tướng quân, Lê Phụng Hiểu đã dẫn đầu lực lượng bảo vệ trung thành để phản công và trấn áp quân phản loạn của Tam Vương. Với sức mạnh và tài năng quân sự, ông đã giúp Lý Phật Mã dẹp loạn Tam Vương, lên ngôi vua, tức là Lý Thái Tông. Hành động quyết đoán và kịp thời của Lê Phụng Hiểu không chỉ là một chiến thắng quân sự; đó còn là một chiến thắng chính trị. Bằng cách nhanh chóng loại bỏ các đối thủ nguy hiểm nhất của Lý Thái Tông và tái lập trật tự kế vị, ông đã đảm bảo tính chính danh và sự ổn định cho triều đại. Nếu cuộc binh biến này thành công, triều Lý có thể đã rơi vào tình trạng chia cắt hoặc sụp đổ ngay sau khi Lý Thái Tổ băng hà. Do đó, Lê Phụng Hiểu được coi là công thần số một của Lý Thái Tông, người đã bảo vệ sự an toàn của vị vua mới lên ngôi.
Đô thống Thượng tướng quân
Sau khi loạn Tam Vương bị dẹp yên, Lý Thái Tông lên ngôi, đặt niên hiệu là Thiên Thành. Vua Lý Thái Tông đã vô cùng cảm kích trước tấm lòng trung dũng và công lao to lớn của Lê Phụng Hiểu. Để ghi nhận xứng đáng công lao có tính chất "kiến tạo triều đại" này, nhà vua đã phong ông làm Đô thống Thượng tướng quân. Đây là chức danh quân sự tối cao, phản ánh sự tin tưởng tuyệt đối của Lý Thái Tông đối với Lê Phụng Hiểu, đồng thời củng cố vững chắc quyền lực của triều đại Lý.
Sau biến cố 1028, Lê Phụng Hiểu tiếp tục phụng sự triều đình, đóng vai trò quan trọng trong việc giữ gìn và mở mang bờ cõi. Chính sự ổn định chính trị nội bộ mà ông góp phần kiến tạo đã cho phép Lý Thái Tông tập trung vào các chiến dịch quân sự bên ngoài, như cuộc chiến chống Chiêm Thành năm 1044. Lê Phụng Hiểu, với danh hiệu Đô thống Thượng tướng quân, chắc chắn đã tham gia và lập được "nhiều công lớn" trong giai đoạn này. Năm 1044, sau khi lập được nhiều công lớn trong các chiến dịch quân sự, triều đình muốn trọng thưởng cho Lê Phụng Hiểu. Tuy nhiên, ông đã có một hành động phi thường thể hiện lòng trung nghĩa vô vị lợi và sự khiêm nhường.
Ông từ chối nhận tước hầu. Thay vào đó, ông chỉ xin được về quê hương Băng Sơn (Hoằng Sơn) và xin lĩnh một số đất công từ chân núi đến chỗ thanh đao của ông ném xuống. Hành động từ chối quyền lực trung ương (tước hầu) để chọn sự kết nối với quê hương (đất đai) là một tuyên ngôn đạo đức mạnh mẽ trong bối cảnh triều đình phong kiến. Nó đối lập hoàn toàn với hành vi tranh giành quyền lực cá nhân của Tam Vương trước đó. Sự khiêm nhường và lòng trung thành vô điều kiện này đã khiến ông trở thành hình mẫu đạo đức mà Lý Thái Tông muốn xây dựng trong hàng ngũ quan lại.
Sự kiện Lê Phụng Hiểu ném đao, theo sự tích, là để xác định ranh giới đất đai mà ông xin lĩnh. Thanh đao ấy được ghi nhận là đã bay xa khác thường. Sự phi thường của cú ném này được các nhà sử học giải thích không chỉ là sức mạnh cá nhân, mà còn là kết quả của sự tôn vinh và ngưỡng mộ từ triều đình. Sử gia Nguyễn Khắc Thuần trong Việt sử giai thoại đã bình luận rằng con dao bay xa như vậy là nhờ "sức đẩy của nhà vua và những triều thần ngưỡng mộ ông". Quan trọng hơn, vua Lý Thái Tông đã chính trị hóa hành động này, biến nó thành một quy tắc (lệ) của triều đình. Nhà vua đã đặt ra lệ Thác Đao Điền (ruộng ném dao) cho cả một triều đại. Đây không chỉ là một sự kiện ngoại lệ về việc ban thưởng, mà còn là một phương tiện cai trị.
Việc đặt lệ này nhằm mục đích khuyến khích các văn thần võ tướng cống hiến hết mình vì vua và vì nước, tạo ra một tiêu chuẩn về lòng trung thành vô điều kiện. Bình luận của sử gia về sự kiện này nhấn mạnh rằng:
Chỉ có người tài mới dùng được người tài, người khoáng đạt mới dùng được người có chí lớn.
Điều này ca ngợi sự khôn ngoan của Lý Thái Tông trong việc sử dụng hành động của Lê Phụng Hiểu để giáo huấn và thúc đẩy lòng trung thành, đảm bảo rằng triều đình được xây dựng trên nền tảng của tài năng và đạo đức.
Sự nghiệp của Lê Phụng Hiểu kéo dài đến tận triều Lý Thánh Tông. Mặc dù các công trạng lớn nhất của ông đã hoàn thành dưới thời Lý Thái Tông (dẹp loạn 1028, ổn định quốc phòng 1044), sự hiện diện của một Đô thống Thượng tướng quân đã thọ 77 tuổi trong triều đình Lý Thánh Tông (người kế vị từ 1054) mang ý nghĩa cố vấn chiến lược và bảo trợ chính trị, đảm bảo tính liên tục của kinh nghiệm quân sự và sự ổn định của lực lượng võ tướng trung thành.
Sau khi qua đời, Lê Phụng Hiểu được người dân Đại Việt tôn kính sâu sắc. Ông được phong là “Thánh Bưng”, một sự tôn vinh bán thần thoại, phản ánh tầm ảnh hưởng lớn của ông trong lòng dân chúng. Di sản tín ngưỡng của ông được thể hiện rõ qua hệ thống đền thờ tại hai khu vực quan trọng:
- Quê hương Băng Sơn (Thanh Hóa). Đền thờ Đô thống Thượng tướng quân Lê Phụng Hiểu nằm tại thôn Xuân Sơn, xã Hoằng Sơn, huyện Hoằng Hóa. Đây là nơi người dân quê hương ông tổ chức lễ hội Thánh đản sinh nhật và các lễ hội truyền thống hàng năm.
- Khu vực cận kinh thành (Bắc Ninh): Đền thờ ông cũng được tìm thấy tại phường Võ Cường, TP Bắc Ninh. Sự thờ phụng song song tại cả quê hương (phản ánh nguồn gốc địa phương và sự kiện Thác Đao Điền) và khu vực gần kinh thành (phản ánh công lao quốc gia và chức vụ Đô thống Thượng tướng quân) chứng tỏ Lê Phụng Hiểu vừa là một anh hùng làng xã (Kẻ Bưng), vừa là một trụ cột quốc gia được triều đình và dân chúng cả nước ngưỡng vọng.
Từ huyền thoại đến thực tế
Trong thời gian dài, Lê Phụng Hiểu chủ yếu được biết đến qua các câu chuyện truyền thuyết và sử ký sơ lược. Tuy nhiên, giới học thuật hiện đại đã tiến hành tái đánh giá nghiêm túc về vai trò của ông. Hội thảo khoa học về "Đô thống Thượng tướng quân Lê Phụng Hiểu và vùng đất Băng Sơn" được tổ chức năm 1995 là một sự kiện nổi bật, thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học, nhà nghiên cứu từ Trung ương và địa phương. Sự kiện này, với 18 bài tham luận được trình bày, đã khẳng định tầm quan trọng của Lê Phụng Hiểu trong bối cảnh lịch sử văn hóa của Đại Việt, đặc biệt là xứ Thanh.
Việc tập trung nghiên cứu vào ông đã giúp đưa Lê Phụng Hiểu từ một nhân vật mang tính huyền thoại trở thành đối tượng nghiên cứu lịch sử nghiêm túc, làm rõ vai trò của ông trong việc định hình triều Lý sơ kỳ. Điều này cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải xem xét mối quan hệ chặt chẽ giữa các công thần triều đình trung ương và cội nguồn địa phương, đặc biệt là từ các vùng đất trọng yếu như Châu Ái (Thanh Hóa), nguồn cung cấp nhân lực và tài năng quân sự quan trọng cho nhà Lý.
Lê Phụng Hiểu là một trong những võ tướng vĩ đại nhất của triều đại Lý sơ kỳ, người mà sự nghiệp không chỉ gắn liền với tài năng quân sự xuất chúng mà còn với lòng trung nghĩa tuyệt đối. Ông không chỉ đơn thuần là một chiến binh dũng mãnh, mà còn là một nhân vật bảo đảm sự sống còn của triều đại. Vai trò quân sự và chính trị của Lê Phụng Hiểu trong biến cố 1028 là vô cùng then chốt, đã dập tắt nguy cơ phân liệt ngay tại thời điểm Lý Thái Tông lên ngôi. Việc ông hành động nhanh chóng và quyết liệt đã củng cố chính quyền trung ương, đặt nền móng vững chắc cho thời kỳ hòa bình và phát triển tiếp theo của nhà Lý.
Hơn thế nữa, qua sự kiện Thác Đao Điền, Lê Phụng Hiểu đã trở thành biểu tượng cho sự liêm chính và vô vị lợi, một hình mẫu đạo đức được Lý Thái Tông sử dụng để định hình chính sách trọng dụng và đãi ngộ công thần. Sự kiện này minh chứng cho triết lý trị quốc của nhà Lý: người lãnh đạo phải có tầm nhìn rộng mở, biết cách sử dụng và tôn vinh những người tài năng có "chí lớn."Di sản của Đô thống Thượng tướng quân Lê Phụng Hiểu không chỉ nằm trong sử sách mà còn sống mãi trong tín ngưỡng dân gian, được tôn vinh như "Thánh Bưng." Các nghiên cứu lịch sử hiện đại tiếp tục khẳng định vị trí không thể thay thế của ông, không chỉ là công thần số một của Lý Thái Tông mà còn là nhân tố kiến tạo nên sự ổn định, tạo điều kiện cho triều đại Lý bước vào giai đoạn hoàng kim.
 |
| Lê Phụng Hiểu và sự kiện ném đao qua tranh ngày nay. Nguồn: Vietales.vn |
YÊU SỬ VIỆT
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét